کد مطلب:43402 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:61

گنجینه پرسمان » خانواده و زندگي

تكاليف و وظايف ديني پدر و مادر از لحظه تولد كودك چيست؟

پيامبر اكرم (ص) فرمود: فرزندان به گردن والدين خود از حقوقي برخوردارند. همان گونه كه پدر و مادر بر گردن فرزندان حقوقي دارند. همان طور كه اگر فرزند حق پدر و مادر را ادا نكند، عاق والدين ميشود، پدر و مادر نيز اگر حق فرزند را ادا نكنند و تكاليف و وظايف خود را در قبال آنان انجام ندهند، عاق فرزند قرار خواهند گرفت.(1)

بسياري از پدران و مادران گمان ميكنند كه آنها بر گردن فرزندان حق دارند، چون بر ايشان زحمت كشيدهاند، اما فرزندان بر گردن آنها حقي ندارند، در صورتي كه اول فرزند بر والدين حق پيدا ميكند، بعد والدين بر فرزند محق ميگردند، زيرا حق پدر و مادر هنگامي است كه فرزند به سن رشد و بلوغ برسد و توان تميز خوب و بد را داشته باشد، در صورتي كه حق فرمند از همان موقعي است كه به صورت نطفه قدم به رحم مادر ميگذارد، بلكه از زماني است كه هنوز نطفهاي تشكيل نشده است. چه اين كه نطفه چيزي جز تركيب اسپرم از مرد وو اوول از زن نيست كه هر دو با انواع خوردنيها و نوشيدنيها ساخته ميشود. همان گونه كه نوع گلي كه زنبور عسل از آن استفاده ميكند، در كيفيت عسلي كه توليد ميكند، مؤثر است. غذاي حلال و حرام نيز در كيفيت نطفه تأثير دارد. پس بايد دقت كنند چه ميخورند و چه ميآشامند؟

چگونه و در چه زمان و تحت چه شرايطي آميزش ميكنند و با چه كسي آميزش ميكنند؟ آيا همسرش از عقل و فهم و ايمان و عفت و اصالت خانوادگي و اخلاق نيكو و برخي ويژگيهاي ديگر كه مؤثر در نطفه است، برخوردار است؟

بيشتر صفات و خصوصيات جسمي و رواني فرزندان از والدين سرچشمه ميگيرد. بدخويي پدر و مادر است كه فرزند را بدخو ميكند. سستي مادر در حجاب و عفت است كه فرزند را بي عفت ميكند. ترسو، خجول و كم رو بودن والدين است كه فرزند را ترسو و خجول و كم رو بار ميآورد و بالاخره جهل و ناداني والدين است كه فرزند را كور، كچل، ناقص الخلقه يا مبتلا به بيماريهاي ديگر ميسازد.

پدران و مادران در همه اين موارد تكليف دارند و نزد خدا مسئولند.

در روايات و اخبار پيامبر اكرم (ص) و اهل البيت (ع) از حقوق فرزندان در دو مرحله (پيش از ولادت و پس از تولد) بحث شده است. سخنان آن بزرگواران به تناسب سؤالات اشخاص و موقعيت علمي و فكري و ديني و نياز مخاطبان بوده است. گاهي سخنان آنان در مورد حقوق مشترك دختر و پسر است و گاهي از حقوق اختصاصي دختران يا پسران بحث نمودهاند. موقعي از حقوق اجتماعي و انساني فرزندان و احترام و تكريم و عطوفت و رأفت به آنها بحث نمودهاند و زماني از حقوق معنوي و ديني و الهي و بالاخره، گاهي از حقوق مالي و مادي.

اگر چه با توجه به گستردگي موضوعات و كثرت اخبار مرتبط به سؤال، نميتوان در هر قسمتي، بحث فراگير نمود، اما با توجه به احاديث، اكثر وظايف و تكاليف والدين در اين مجموعه گرد آمده است.

اما سجاد (ع) در مقام بيان حقوق ميفرمايد: حق فرزندت بر تو اين است كه بداني وجود او از تو است و نيك و بدهاي او در اين دنيا وابسته به تو است، و بداني كه درباره كاركردهاي خوب و بد فرزندت، سؤال و مؤاخذه خواهي شد. مؤظفي فرزندت را با آداب و اخلاق پسنديده پرورش دهي، او را به خداوند بزرگ راهنمايي كني. در اطاعت و بندگي پروردگار، مددكار و ياورش باشي.(2)

اميرالمؤمنين (ع) فرمود: هيچ پدري به فرزندش هديهاي ارزشمند تر از آداب و تربيت پسنديده عطا نكرده است.

پيامبر اكرم (ص) فرمود: خدا لعنت كند آن پدر و مادري را كه به علت تربيت نادرست فرزندش موجب عاق والدين فرزندانشان ميشوند و آنان را به عصيان و تجاوز وادار ميسازند.

امام صادق (ع) از پيامبر اكرم (ص) نقل كرد: خدا رحمت كند پدر و مادري را كه در نيكي و نيكوكاري به فرزند خويش كمك كند.

راوي پرسيد: چگونه فرزند خود را در نيكي ياري نمايد؟ حضرت در جواب چهار دستور صادر فرمود:

1 - يقبل ميسوره؛ آن چه را كه كودك به قدر توان و قدرت خويش انجام داده است، از او بپذيرد.

2 - و يتجاوز عن معسوره؛ آن چه را كه انجام دادنش براي فرزند سنگين است، از او نخواهد.

3 - و لا يرهقه؛ او را به گناه و عصيان وادار نكند.

گاهي رفتار و اخلاق و شيوه تربيت نادرست آنان موجب ميشود كه فرزند به سوي فساد اخلاقي كشيده شود. گاهي ملامتها و سرزنشهاي مكرر يا پند و اندرزهاي زياد، و مچگيري و ريزهگيريها، زمينه عصيان و نافرماني فرزندان را فراهم ميسازد. گاهي نيز وادادگي و اهميت ندادن به ادب و تربيت فرزند و بي توجهي به نوع كارها و رفت و آمدهاي آنان، فرزندان را در مسير انحراف و گمراهي سوق ميدهد.

علي (ع) فرمود: زياده روي در ملامت و سرزنش، آتش لجاجت را شعله ور ميسازد.(3)

4 - و لا يخرق به؛ فرزند دروغ نگويد و در جلوي چشمان او كارهاي سبك و احمقانه انجام ندهد.

تكاليف و وظايف والدين

حقوق يا تكاليفي كه والدين بعد از تولد نسبت به فرزندان دارند، دو نوع است:

يك قسم آن جنبه اخلاقي و استحبابي دارد. كه رعايت آنها زمينه ساز رشد و كمال عقلي و فكري و روحي و معنوي فرزندان است. و قسم ديگر حقوق قانوني فرزندان و تكليف شرعي والدين به حساب ميآيد.

از هر يك از آن دو نوع به اختصار بحث ميشود.

1 - گفتن اذان و اقامه: مستحب است در آغازين روزهاي تولد، حداكثر تا روز هفتم در گوش راست، اذان در گوش چپ، اقامه گفته شود، تا بدين وسيله علاوه بر پاسخ گويي به نداي فطرت توحيدي و شكوفايي ميل خداجويي بچه، او را از برخي بيماريهاي جسمي مانند ام الصبيان كه نام بادي خطرناك است كه موجب آزار بچه ميشود، بيمه نمايد. (4)

2 - باز كردن كام بچه با تربت ابي عبدالله الحسين (ع) و آب فرات، تا مودت و محبت اهل البيت (ع) و روح توحيد و عدالت خواهي و ظلم ستيزي از آغاز تولد در جان او نهادينه شود.

اگر تربت و آب فرات نبود، با خرما يا شيريني ديگر، كام طفل بازگردد. اين عمل را اصطلاحاً تحنيك گويند.

3 - تراشيدن موي سر نوزاد: مستحب است در روز هفتم تولد، موي سر نوزاد تراشيده شود و به اندازه وزن مو، نقره صدقه داده شود. ابن قيم جوزي در كتاب تحفة المولود ميگويد: تراشيدن موي سر نوزاد در روز هفتم، حس بويايي و بينايي و شنوايي بچه را تقويت ميكند.(5)

4 - عقيقه كردن: مستحب است گوسفندي را در روز هفتم تولد جهت سلامتي بچه و بيمه نمودن وي از انواع حوادث، ذبح كنند و گوشت آن را مطابق دستورهايي كه در كتب فقهي آمده، ميان فقرا و همسايگان تقسيم كنند.



5 - ختنه كردن: مستحب است اين كار در روز هفتم بعد از ولادت انجام گيرد. اگر در آن موقع انجام نگيرد در آغاز بلوغ واجب ميشود.

6 - غذاي بچه: همان گونه كه غذاي حلال و مقوي و حالات روحي و اخلاقي والدين در نطفه اثر ميگذارد و از طريق ژن و عامل وراثت به فرزند منتقل ميشود، نوع غذا و شيري كه به بچه داده ميشود، نيز احوال و اخلاق و افكار مادري كه شير ميدهد، (6) در ساختار ذهني و استعداد و حافظه و روحيات كودك مؤثر است. از اين رو در روايات از دادن شير به كودك توسط زنان سبك مغز، كم عقل، زنان بدكاره و بي عفت نهي شده است.

حق فرزند است كه مادرش در هنگام شير دادن، فارغالبال از همه كارها و دغدغهها و هم و غمها، و بدون عجله و ترس و اضطراب به او شير دهد.

7 - انتخاب نام نيكو براي فرزندان.

8 - تضمين سلامت و بهداشت فرزندان؛ پيامبر اكرم (ص) فرمود: كودكان خود را از آلودگي و كثافت دور نگه داريد و آنها را شستشو كنيد و پاكيزه نگهداريد.(7)

9 - رعايت عدالت و مساوات بين فرزندان: پيامبر اكرم (ص) فرمود: همان گونه كه دوست داريد فرزندان شما و مردم نسبت به شما قضاوت و برخورد عادلانه داشته باشند، شما نيز بين فرزندان خود رفتار عادلانه داشته باشيد، (8) زيرا برخورد تبعيضآميز، كينه حسادت و عقده انتقام را بارور ميسازد.

10 - فراهم ساختن شغل مناسب براي كسب معيشت.

11 - فراهم ساختن زمينه ازدواج و انتخاب همسري شايسته بعد از بلوغ.

12 - تعليم تلاوت قرآن و آموزش مفاهيم و معارف اسلامي.

13 - فراهم سازي زمينه فراگيري احكام و مسايل حلال و حرام.

14 - ايجاد شرايط لازم براي فراگيري خواندن و نوشتن و علوم و فنون مورد نياز.

15 - ايجاد مصونيت از انحرافات فكري و عقيدتي و به اصطلاح مبارزه با تهاجم فرهنگي.

16 - احترام به مادر فرزندان (همسر).

جهت آگاهي از كلمات پيامبر اكرم (ص) و امامان (ع) در شش مورد اخير، نگاهي به روايات خواهيم داشت.

نگاهي به برخي روايات درخصوص تكاليف والدين و حقوق فرزندان

1 - امام محمد باقر (ع) فرمود: مصونيت اطفال از خطرات و انحرافات عقيدتي و فكري و عملي در پرتو صلاحيت و شايستگي پدران آنها نهفته است.(9)

سپس وظايف اوليا و حقوقي را كه فرزندان در امور ديني بر گردن والدين دارند، به شرح زير بيان ميفرمايند:

الف) در سه سالگي به فرزند خود كلمه لا اله الا الله را بياموزيد و بدين وسيله او را با خداي يگانه آشنا سازيد.

ب) در چهار سالگي او را با نبوت پيامبر اسلام آشنا كنيد و كلمه محمد رسول ا لله را به او آموزش دهيد.

در پنج سالگي احكام قبله و قبلهشناسي را به او بياموزيد و او را با نماز و سجده و ذكر آن آشنا سازيد.

ت) در شش سالگي احكام ركوع و سجود و ساير افعال و اذكار نماز را به او بياموزيد.

ث) در هفت سالگي احكام وضو (طهارت) به او آموزش داده و به او گفته شود كه از هفت سالگي بايد نماز بخواني.(10)

آموزشهاي تدريجي و مرحله به مرحله براي اين است كه كودك به سوي عبادت و پرستش، گرايش طبيعي پيدا كند و اگر به عللي چنين تمايلي در درون وي ايجاد نشد، در هفت سالگي او را به نماز خواندن تشويق و ترغيب و سپس امر نمايد.

2 - مردي خدمت پيامبر اكرم (ص) عرض كرد: فرزند من چه حقي بر گردن من دارد؟ حضرت فرمود: 1 - بايد اسم پسنديده و نيكو برايش انتخاب كني، 2 - او را درست تربيت كن و در پرورش فكري و اعتقادي او كوشش نما، 3 - كار و شغلي آبرومند براي او فراهم ساز.(11)

3 - پيامبر اكرم (ص) فرمود: هر فرزندي بر گردن پدر خود حق دارد:

1 - نام نيكويي برايش بگذارد، 2 - خط نوشتن و علم و دانش را به او بياموزد، 3 - چون بالغ گشت، همسري مناسب و شايسته برايش بگيرد.(12)

در حديث ديگري فرمود: از حقوقي كه پسر بر پدر دارد، اين است كه مادر وي را احترام بگذارد و براي فرزندانش اسمي پسنديده و نيكو انتخاب كند. كتاب خدا (قرآن) را به فرزندش بياموزد، و در تربيت و پرورش او، تدبيري به كار گيرد كه فرزندش از جهت اعتقادي، فكري و عملي، پاك و پاكدامن باشد.(13)

4 - امام حسن عسكري (ع) فرمود: روز قيامت كه ميشود خداوند به برخي پدران و مادران پاداش عظيمي عنايت ميكند، به حدي كه موجب شگفتي آنان ميشود. ميگويند: پروردگارا! علت اين همه لطف و رحمت چيست؟ به آنان گفته ميشود: اين تفضلها و نعمتها، پاداش نوع تربيتي است كه نسبت به فرزندانتان اعمال كرديد؛ قرآن را به آنان آموختيد، و آنها را در معارف و مسايل اسلامي و الهي، آگاه و بينا و بصير بار آوريد.(14)

مبارزه با تهاجم فرهنگي:

امام صادق (ع) در مورد مبارزه با تهاجم فرهنگي فرمود: پيشگيري كنيد، پيش از آن كه نياز به درمان و اصلاح داشته باشيد. هم چنين فرمود: فرزندانتان را با معارف و مسايل اسلامي آشنا كنيد، پيش از آن كه دشمنان و مخالفان و افراد مفسد، بر شما سبقت بگيرند و افكار و عقايد و اخلاق و دلهاي فرزندانتان را با سخنان فريبنده خويش به انحراف بكشانند.

پينوشتها:

1 - سخنرانيهاي مرحوم راشد در راديو، ج 6، ص 213.

2 - تحف العقول.

3 - محمد تقي فلسفي، در مكتب اهل بيت (ع)، ج 1، ص 82.

4 - دكتر احمد بهشتي، اسلام و تربيت كودكان، ج 1، ص 57.

5 - همان، ص 59.

6 - امروزه به جاي شير مادر، از شير خشك استفاده ميگردد. شير خشك اگر چه در رشد جسمي كودكان ممكن است اثر مثبت داشته باشد، اما در رشد روان و روحيات آنان اثر منفي دارد.

7 - سخنرانيهاي آقاي راشد در راديو ايران، ج 6، ص 212.

8 - محمد تقي فلسفي، در مكتب اهل بيت، ج 1، ص 83.

9 - همان، ص 85 - 88.

10 - همان.

11 - همان،